Miejsce psychologii
Psychologia jest, a może tylko próbuje być nauką empiryczną. Dla uproszczenia wykładu powiedzmy, że nauki empiryczne to te, które teorię swoją tworzą w oparciu o wyniki pomiaru. Nauka empiryczna to pomiar. Możemy wdać się w dywagacje, czy fizyka jest w dalszym ciągu nauką empiryczną po odkryciu zasady nieoznaczoności Heisenberga. Oczywiście jest, bo w fizyce w dalszym ciągu pomiar jest podstawą nauki, chociaż pomiar niełatwy, bo okazuje się, że rzeczywistość „chce” potwierdzać hipotezy. Jeżeli model świata wywiedziony będzie z błędnych założeń, to zostanie sfalsyfikowany. Nie ma znaczenia, czy teoria jest dobra – podlega weryfikacji przez pomiar…
Psychologia chce być nauką. Pierwszym warunkiem naukowości psychologii jest pomiar. I nie chodzi o jednorodność wyniku czy o jego dyspersję. Pomiar ma być rzetelny. Warto wspomnieć pomnikową i… odrzuconą przez psychologów pracę profesora Mieczysława Kreutza wydaną w 1949 roku o stałości/zmienności wyników pomiaru w psychologii. Nie można badać zachowania się ludzi za pomocą Testu Inteligencji Emocjonalnej opracowanego przez Pracownię Testów Psychologicznych, w którym, zależnie od intencji badanego, można osiągnąć wynik brzegowo niski lub – brzegowo wysoki.
Profesor Kreutz, profesorowie Tomaszewski, Reykowki, Obuchowski, Gerstmann i inni uznawali, że psychologia jako nauka musi spełnić podstawowe kryteria naukowości, które są następujące: nauka musi mieć jasno sformułowany przedmiot poznania, musi mieć metodę pomiaru i własny język. Nie można robić psychologii po amerykańsku, gdzie podstawą uogólnień jest badanie sześciu „przypadków”.
W naukach empirycznych można wyodrębnić nauki biologiczne. Owe nauki można podzielić na naukę o roślinach – botanikę, i naukę o zwierzętach – zoologię. Jak to zwykle bywa, granica nie jest ostra, ponieważ euglena potrafi syntetyzować substancje odżywcze z wykorzystaniem światła, ale potrafi również coś pożreć. Zoologia zajmuje się tymi, którzy pożerają.
W naukach biologicznych wydziela się naukę o zachowaniu się zwierząt – etologię. Podzbiorem tej nauki jest nauka o zachowaniu się poszczególnych gatunków, w tym dla nas najważniejszego – człowieka. I to jest właśnie psychologia.
Przedmiotem psychologii jest zachowanie się człowieka i szczególne formy tego zachowania, takie jak – czynność, działanie, działalność oraz wytwory tych czynności, działań i działalności. Narzędziem konfrontacji człowieka z naturą jest kultura, a dokładniej – kultury. W ramach kultury człowiek formułuje idealne wizje świata – szamanizmy i religie. Bogowie są wytworem człowieka a nie człowiek wytworem boga. Funkcjonalizm Malinowskiego całkowicie przystaje do naukowej psychologii, podobnie jak osiągnięcia psychologii ewolucyjnej. Psychologia naukowa nie wdaje się w wojny światopoglądowe – jest poza nimi, uznając, że światopogląd jest wytworem, a nie nadaniem.